ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΤΥΠΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ

Ένας σουηδός αρχαιολόγος, ο C.A Moberg, καθιέρωσε μια βασική διαίρεση των αρχαιολογικών χώρων, διακρίνοντας δυο κύριους τύπους, που τους ονόμασε αντίστοιχα ‘’ χώρους ανοιχτούς’’ και ‘’χώρους κλειστούς’’.

Οι πρώτοι είναι χώροι όπου η ομαλή διαδοχή των γεωλογικών στρωμάτων φανερώνει μια μακροχρόνια χρήση, ανεξάρτητα από το αν η τοποθεσία εγκαταλείφτηκε τελικά, αν καταστράφηκε, η αν εξακολούθησε να χρησιμοποιείται αδιάλειπτα ως τους νεότερους χρόνους.

Σ’ αυτή την κατηγορία υπερέχουν αριθμητικά οι κατοικίες: συχνά έχουν χρησιμοποιηθεί για μεγάλα χρονικά  διαστήματα και , εκτός τα δομικά χαρακτηριστικά που αναγνωρίζονται αμέσως ( μαγειριά με εστίες και καπνοδόχους, χώροι αποθήκευσης με θέσεις πιθαριών σκαφτές στο χώμα, χώροι υποδοχής, δωμάτια κ.τ.λ) περιέχουν ένα αρχαιολογικό υλικό από σπασμένα η πεταμένα απομεινάρια, που τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητα τους αντανακλούν αμυδρά το είδος των αντικειμένων της καθημερινής χρήσης.

Καμιά φορά, κάποιο απρόσμενο γεγονός αναγκάζει τους κατοίκους να εγκαταλείψουν εσπευσμένα τον τόπο της διαμονής τους, αφήνοντας πίσω ολόκληρο το νοικοκυριό τους.

Στην ελληνική αρχαιολογία δεν είναι λίγοι οι τόποι που ερημώθηκαν ξαφνικά και, συνήθως, πυρπολήθηκαν στη μάχη που επακολούθησε (π.χ   αρκετά μυκηναϊκά ανάκτορα στο τέλος του 13^ου αιώνα Π.Χ., η πόλη της Ασίνης που καταστράφηκε  από τους Αργειους στο τέλος του 8^ου αιώνα και δεν ανοικοδομήθηκε ποτέ, κ.τ.λ) καθώς και τόποι που καταστράφηκαν από σεισμό ( τα ερείπια της Θήρας ύστερα από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης, περί τα μέσα του 16^ου αιώνα).

Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, βρισκόμαστε απέναντι σε μια αναπάντεχη ‘’φωτογραφία’’, αποτυπωμένη στα ερείπια που καθαρίζονται υπομονετικά – εικόνα ενός κατοικημένου τόπου στην κατάσταση ακριβώς της καθημερινής λειτουργία του.

Όμως, ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις , οι συγκεκριμένες θέσεις των αντικειμένων αφήνουν αρκετά περιθώρια ανοιχτό στον παράγοντα της τύχης: πως θα μπορούσε να αποδειχτεί ότι ένα κύπελλο τοποθετήθηκε σκόπιμα σε αυτήν εκεί την θέση;

Ποιος ‘’ έξυπνος ’’΄ θα επιχειρούσε να υπαντήσει;

Σε κάθε περίπτωση, οι μάλλον πρόσφατες στην πλειονότητα τους ανασκαφές κατοικιών  προσφέρουν πολλές πληροφορίες ακριβείς και χρήσιμες για τις καθημερινές ιστορικές συνθέσεις.

Αντίθετα, στους λεγόμενους ‘’κλειστούς’’ χώρους είναι βέβαιο ότι τα αντικείμενα έχουν σκόπιμα  τοποθετηθεί σε ορισμένες θέσεις.

Πρόκειται, πρωτ’ απ’ όλα, για τους τάφους και τους διαφόρους τόπους ταφής, αλλά και για ορισμένες περιοχές ιερές η συνδυασμένες με κάποια λατρεία, όπου κάθε στοιχείο αποκτά σημασία εξαιτίας της θέσης που κατέχει.

Αν ο χώρος έχει μείνει ασύλητος, όπως ευτυχώς συμβαίνει που και που, ο αρχαιολόγος θα προσπαθήσει, σαν να είχε μπροστά του ένα κείμενο, να αποκρυπτογραφήσει τη σύνταξη του τελετουργικού η του ταφικού  υλικού.

Μεγάλη πρόοδος έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια σ’ αυτόν τομέα: συστηματικές μελέτες νεκροπόλεων που λαμβάνουν υπόψη τους τους τύπους του υλικού, την τοποθέτηση των αντικειμένων, των προσανατολισμό των τάφων, την παρουσία η απουσία  μεταθανάτιας θρησκευτικής πρακτικής, χωρίς να ξεχνάμε τις ανθρωπολογικές, φυσικές μελέτες( φύλο, ηλικία, κατάσταση υγείας του νεκρού).

Σε ορισμένα νεκροταφεία κατόρθωσαν να ξεχωρίσουν κοινωνικές και οικογενειακές ομάδες, δίδοντας έτσι τη δυνατότητα να αναλυθεί λεπτομερέστερα η κοινωνική διαστρωμάτωση.

Οι διαφορές , κατά τόπους και χρόνους, των τελετουργικών εθίμων υπόσχονται πολλά ( υπό τον ορό ότι δεν θα ταυτιστούν αυτόματα με εθνολογικές διαφορές, όπως συνέβη επάνω στον ενθουσιασμό των πρώτων ανακαλύψεων).

Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, η πρόσφατη ανακάλυψη αναθημάτων της γεωμετρικής εποχής (8^ος αιώνας) σε τάφους που ανάγονται στην εποχή του χαλκού επιβεβαιώνει το ΄΄ αρχαιζον’’ ενδιαφέρον και την επιθυμία   αναγωγής στο ηρωικό παρελθόν του ελληνικού πληθυσμού που αναγεννιέται υλικά και πολιτιστικά.

ΠΗΓΗ:ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (2.000-31 Π.Χ)μεταφραση: ΛΥΝΤΙΑ ΣΤΕΦΑΝΟΥ, CLAUDE MOSSE ANNIE SCHNAPP GOURBEILLON, EKδοσεις: Δ.Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ, ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΤΥΠΟΙ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ , ΣΕΛ.14-15-16.